კორონავირუსის პანდემიის შეჩერება, შესაბამისად, მრავალი სიცოცხლის გადარჩენა და ეკონომიკის აღდგენა, მხოლოდ მასობრივი ვაქცინაციით არის შესაძლებელი. ქვეყნების ნაწილმა მოსახლეობის ვაქცინაცია გასული წლის დეკემბერში დაიწყო. ჯანდაცვის სამინისტროს თანახმად, საქართველოში COVID-19-ის ვაქცინის პირველი პარტია თებერვლის ბოლომდე შემოვა. პანდემიასთან ბრძოლის პროცესში ანტივაქცინური კამპანია ერთ-ერთი უმთავრესი გამოწვევაა.
COVID-19-ის ვაქცინის გვერდით ეფექტებზე გავრცელებულმა ყალბმა ამბებმა ვაქცინაციის პროცესი შესაძლოა, მნიშვნელოვნად შეაფერხოს. „ფაქტ-მეტრი“ აღნიშნულ სტატიაში COVID-19-ის ვაქცინების გვერდით ეფექტებზე და უსაფრთხოებაზე გადამოწმებულ და სანდო ინფორმაციას მიმოიხილავს.
COVID-19-ის ვაქცინები შემჭიდროებულ ვადებში შეიქმნა და დამტკიცდა, თუმცა კვლევის არცერთი საფეხური, რომლითაც ვაქცინების ეფექტურობა და უსაფრთხოება დგინდება, გამოტოვებული არ ყოფილა. პანდემიის პირობებში, COVID-19 ვაქცინის შექმნის პროცესის დაჩქარების მიზნით, მეცნიერები და მწარმოებლები რამდენიმე სხვადასხვა ფაზას პარალელურ რეჟიმში წარმართავდნენ. ვაქცინის შემუშავების პროცესის დაჩქარებას მნიშვნელოვანი ფინანსური რესურსების მობილიზებამ შეუწყო ხელი.
ზოგადად, ვაქცინამ დამტკიცებამდე, ფართომასშტაბიანი და დეტალური შემოწმების რამდენიმე ფაზა უნდა გაიაროს, რომლის საფუძველზეც მისი უსაფრთხოება და ეფექტიანობა დგინდება. ვაქცინა თავდაპირველად შემოწმების და შეფასების (პრეკლინიკურ) ფაზას გადის, რომლის საფუძველზეც განისაზღვრება, თუ იმუნური რეაქციის გამოსაწვევად, რომელი ანტიგენი უნდა იქნას გამოყენებული. ექსპერიმენტული ვაქცინის გამოცდა, უსაფრთხოების და დაავადების პრევენციის შესაძლებლობის შემოწმების მიზნით, თავდაპირველად ცხოველებზე ხდება. თუ ვაქცინა იმუნურ რეაქციას აღძრავს, ამის შემდეგ კლინიკური შემოწმება ხდება, რომელიც სამი ფაზისგან შედგება.
პირველ ფაზა - მცირე ჯგუფში შემავალ მოხალისეებს ვაქცინის უსაფრთხოების შეფასების, იმუნური პასუხის წარმოქმნის დადასტურების და სწორი დოზის განსაზღვრის მიზნით, აცრა უტარდებათ. აღნიშნულ ფაზაში ვაქცინების გამოცდა ახალგაზრდა და ჯანმრთელ, სრულწლოვან მოხალისეებზე ხდება.
მეორე ფაზა - ვაქცინის უსაფრთხოების და იმუნური რეაქციის აღძვრის უნარის შემდგომი შეფასების მიზნით, რამდენიმე ასეულ მოხალისეს აცრა უტარდება. ამ ეტაპზე რამდენიმე გამოცდა სხვადასხვა ასაკობრივი ჯგუფის და ვაქცინის განსხვავებული შემადგენლობების შესაფასებლად ტარდება. ამავე ეტაპზე, როგორც წესი, შესადარებელი ჯგუფის სახით გამოცდაში ერთვება ჯგუფი, რომელსაც ვაქცინა არ მიუღია. აღნიშნულ საფუძველზე დგინდება, აცრილთა ჯგუფის წევრებში დაფიქსირებული ცვლილებები ვაქცინითაა გამოწვეული თუ შემთხვევითობის შედეგს წარმოადგენს.
მესამე ფაზაში ათასობით მოხალისე ერთვება და შედარება ანალოგიურ ჯგუფში შემავალ მოხალისეებთან ხდება, რომელთაც ვაქცინა არ მიუღიათ, თუმცა შესადარებელი პროდუქტი (პლაცებო) მიიღეს. აღნიშნულის საფუძველზე განისაზღვრება ვაქცინის ეფექტურობა შესაბამისი დაავადებისგან თავდაცვის მიზნით და ვაქცინის უსაფრთხოების შესწავლა ადამიანთა გაცილებით ფართო ჯგუფზე ხდება. უმეტეს შემთხვევაში, გამოცდების მესამე ფაზა სხვადასხვა ქვეყანაში და ქვეყნის შიგნით სხვადასხვა ადგილას ტარდება, იმის დასადასტურებლად, რომ ვაქცინის ეფექტურობასთან დაკავშირებული მიგნებების გამოყენება მოსახლეობის სხვადასხვა ჯგუფთან არის შესაძლებელი. გამოცდების მეორე და მესამე ფაზის დროს, მოხალისეებმა და კვლევაში ჩართულმა მეცნიერებმა არ იციან, რომელმა მოხალისეებმა მიიღეს შესამოწმებლად გამოტანილი ვაქცინა და რომელმა შესადარებელი პროდუქტი (პლაცებო). ამას მხოლოდ ყველა შედეგის მიღების შემდეგ იგებენ.
აღსანიშნავია, რომ თუ რომელიმე ეტაპზე ვაქცინა წარუმატებელია - თუ ვაქცინა დაავადების პრევენციას ვერ ახდენს, ან ძლიერი გვერდითი ეფექტები აქვს, რაც ჯანმრთელობისთვის სახიფათოა, ცდა ჩერდება.
ვაქცინაციის დაწყების შემდეგ, ეროვნული ჯანდაცვის ორგანოები და ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია ვაქცინის ნებისმიერ გვერდით ეფექტზე დაკვირვებას მუდმივ რეჟიმში აწარმოებენ. ვაქცინის უსაფრთხოება კრიტიკული მნიშვნელობისაა და შესაბამისად, რეგულარული შეფასებები და დამტკიცების შემდგომი კლინიკური კვლევები ტარდება, რომლის მიზანი ვაქცინის უსაფრთხოების და ეფექტურობის პარამეტრების მონიტორინგია.
რა გვერდით ეფექტებს იწვევს COVID-19-ის ვაქცინა?
ყველა ვაქცინას, მათ შორის COVID-19-ის საწინააღმდეგო ვაქცინას და ზოგადად, ნებისმიერ ფარმაცევტულ პროდუქტს გვერდითი რეაქციები ახასიათებს. COVID-19-ის ვაქცინაციის შემდეგ გამოვლინდა მსუბუქი სიმპტომები, როგორებიცაა: სისუსტე, ინექციის ადგილის ტკივილი, შეშუპება ან სიწითლე, ტემპერატურის მატება. იშვიათ შემთხვევაში ვაქცინა ალერგიული რეაქციებს იწვევს.
მსოფლიოში გამოყენებული სხვადასხვა ვაქცინის შესწავლის საფუძველზე დადგენილია, რომ ვაქცინის კომპონენტებზე სისტემური ალერგიული რეაქციები ძალიან იშვიათია. ვაქცინაციის საწყის ეტაპზე, mRNA-ვაქცინებით აცრას ცალკეულ შემთხვევებში ანაფილაქსიური ალერგიული რეაქციების განვითარება მოჰყვა, რაც შესაბამისი მკურნალობით მოწესრიგდა. ამერიკის დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრის (CDC) 2020 წლის 18 იანვრის ინფორმაციით, Pfizer/BioNTech-ის მილიონ ადმინისტრირებულ დოზაზე ანაფილაქსიის 5 შემთხვევა, ხოლო Moderna-ს მილიონ დოზაზე - 2,8 შემთხვევა დაფიქსირდა. აღსანიშნავია, რომ მწვავე ალერგიული რეაქცია აცრიდან რამდენიმე წუთში დგება, სწორედ ამიტომ, ადამიანები აცრიდან გარკვეული ხნის განმავლობაში მედიკოსების მეთვალყურეობის ქვეშ რჩებიან. ალერგოლოგ-იმუნოლოგი ბიძინა კულუმბეგოვი განმარტავს, „პროტოკოლი მორგებულია ისეთ ვაქცინებს, როგორიცაა „ფაიზერი“ და „ასტრაზენეკა“, სადაც უკვე გამოცდილება დაგროვდა და შესაბამისად, ჩვენ ვიცით, რეაქციათა მოლოდინი რა უნდა გვქონდეს და რამდენი შეიძლება იყოს. თეორიულ დაშვებით, საქართველოს მოსახლეობამ ოთხივე მილიონმა ადამიანმა რომ გაიკეთოს აცრა, პოტენციური რისკი, რომ ალერგია განვითარდეს, ეს იქნება 20 შემთხვევა“.
დიდი ბრიტანეთის მარეგულირებელი ორგანოს ცნობით, კოვიდვაქცინები, რომლებიც დიდ ბრიტანეთში მილიონობით ადამიანს გაუკეთეს, ძალზედ უსაფრთხოა. ვაქცინაციის შემდეგ, მხოლოდ მსუბუქი, მოსალოდნელი, გვერდითი ეფექტები გამოვლინდა.
ისრაელი, რომელიც მსოფლიოში მოწინავეა მილიონ მოსახლეზე აცრილი მოქალაქეების რაოდენობით, COVID-19-ის საწინააღმდეგო ვაქცინის ეფექტიანობაზე და უსაფრთხოებაზე საუბრობს. ვაქცინირებულთა შორის COVID-19-ის სიმპტომური შემთხვევები ისრაელში 94 პროცენტით შემცირდა. ისრაელის ცნობით, COVID-19-ის (Pfizer-ის) ვაქცინით აცრის შემდგომ გვერდითი მოვლენები მხოლოდ 0.3%-ზე ნაკლებს აღენიშნებოდა.
საქართველომ უკვე დაამტკიცა COVID-19 ვაქცინაციის შემდგომი ალერგიული რეაქციების მართვის პროტოკოლი. განსაკუთრებული ყურადღება დაუყოვნებელი და მძიმე ანაფილაქსიური რეაქციების პროფილაქტიკას ეთმობა, განვითარების შემთხვევაში დროულ ამოცნობასა და შესაბამისი, დაუყოვნებელი სამედიცინო დახმარების აღმოჩენას. ვაქცინაციის დროს ანაფილაქსიის განვითარების რისკის სწორად შეფასების მიზნით ასაცრელი პირისთვის მომზადდა შესაბამისი კითხვარი, რომლის მიხედვითაც ექიმი მის კლინიკურ მდგომარეობას შეაფასებს და შესაბამისი სქემის მიხედვით მიიღებს გადაწყვეტილებას.
ვაქცინის გვერდითი ეფექტები შესაძლოა, გვიან გამოვლინდეს, თუმცა არა რამდენიმე თვის და წლის შემდეგ. ალერგიისა და იმუნოლოგიის ცენტრის კლინიკური განვითარების დეპარტამენტის ხელმძღვანელმა ბიძინა კულუმბეგოვმა განმარტა: „ვაქცინასთან დაკავშირებული რაიმე გვერდითი მოვლენა უნდა შეფასდეს ვაქცინის გაკეთებიდან 21 დღეში. უსასრულო ლოდინი აქ არ არსებობს, რადგან მერე ის ვაქცინა უკვე ადამიანის ორგანიზმში აღარაა. ერთადერთი, ალერგიული რეაქციის რისკი ცოტა გაზრდილია, თუმცა პროტოკოლი უკვე შექმნილია და საქართველოში ადამიანებს სიფრთხილით ავცრით, როგორც ევროპისა და მსოფლიოს წამყვანი ქვეყნები ცრიან“. მისივე განაცხადებით: „უნდა გვესმოდეს, რისკისა და სარგებლის ფარდობითობა, COVID-19-ის ვაქცინას სარგებელი განუზომლად მეტი მოაქვს, ვიდრე შესაძლო ზიანი“.
